Wie wil er nog moeder worden?

Christien Brinkgreve (sociologe) en te Velde (hoogleraar voortplantingskunde) ontmoetten elkaar in een Utrechtse radiostudio, waar ze als gast waren om te praten over hun werk. Ze vonden elkaar in hun visie op het huidige emancipatiebeleid waarin emancipatie gedefinieerd wordt als arbeidsparticipatie.

Man en vrouw zijn verschillend

Uit zijn ervaring als gynaecoloog zegt Te Velde dat de prijs van deze emancipatie kinderloosheid kan zijn. En Brinkgreve vindt als ervaringsdeskundige en als sociologe, dat vrouwen bijna bezwijken onder de eisen van zowel een carrière als het moederschap. Te Velde en Brinkgreve vinden dat de verschillen tussen mannen en vrouwen moeten worden erkend, ja zelfs gevierd moeten worden. In een samenleving waarin er ruimte is voor zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen komt er ook ruimte voor het moederschap en voor kinderen.

Vrouwen in nieuw keurslijf gevangen

Christien Brinkgeve ervaarde dat de combinatie moederschap-arbeidsparticipatie niet altijd makkelijk is. Aanvankelijk voelde ze zich helemaal thuis bij de tweede feministische golf in de jaren 60. Zowel vanuit persoonlijk als sociologisch standpunt. Maar in de loop van de jaren begon ze de boodschap van de vrouwenbeweging als 'dwingend' te ervaren. "Die druk om buitenshuis te werken en een plaats op de arbeidsmarkt te veroveren was een nieuwe dwang geworden, en je kon je soms afvragen of er niet een oude voor een nieuwe dwang was ingeruild".

Geschiedenislesje

Brinkgreve en te Velde nemen je mee op een reis door de tijd, en vertellen hoe de positie van vrouwen door de tijd heen is geweest. Opvallend daarbij is dat de eerste feministische golf juist de verschillen tussen mannen en vrouwen benadrukte. Voor de moderne feministes van die tijd was de behoefte aan gelijkheid een gepasseerd station. Dat bleek heel duidelijk uit het Praktisch Beleid van de Amsterdamse vrouwenpartij in 1946: "niet de masculinering van vrouwen was het streven, maar de feminisering van de zich door mannen toegeëigende levenssferen.(...). Ze vonden dan ook dat het moederschap moest worden opgewaardeerd en maatschappelijk erkend als gewaardeerd. Iets wat je nu terugvind bij de Werkgroep Moeders en de Thuisblijfmoedersite!

Moederschap als obstakel voor vrijheid van de vrouw

In de tweede feministische golf degradeert het moederschap tot een obstakel voor vrijheid en gelijkheid. Kenmerkend voor de tweede feministische golf is dat die plaatsvindt in een tijd waarin sekseverschillen sociologisch worden gezien: verschillen tussen mannen en vrouwen zijn niet aangeboren, maar aangeleerd. De slogan van Simone de Beauvoir "Je wordt niet als vrouw geboren, maar vrouw gemaakt" geeft dit kernachtig weer.

Anno 2006 constateert Brinkgreve dat naast gelijkheid ook het idee van biologische en psychologische verschillen tussen man en vrouw weer sterker wordt. Bovendien vormt zich een nieuw 'moederschapsverhaal' waarin ook aandacht is voor kinderen als verrijking van het bestaan en niet enkel als belemmering.

Emancipatie in de praktijk

Hoe hebben de ideeën over emancipatie en vrouwenbevrijding vorm gekregen in het beleid? Aanvankelijk was het doel van het emancipatiebeleid breed: "bewustwording en mentaliteitsverandering, verandering van de machtsverhoudingen tussen de seksen, voorkomen van seksueel geweld en vrouwen ruimte geven in het publieke domein."

Tijdens het eerste Paarse kabinet wordt het beleid toegespitst op arbeid en kinderopvang, en verdwijnt dit brede emancipatiebeleid. Tot begin jaren 80 domineert de keuzetaal: vrouwen mogen kiezen voor werk, maar worden niet de arbeidsmarkt opgeduwd. Dit verandert in de tweede helft van de jaren 80: door de economische recessie richt de discussie zich op arbeidsmarktpolitiek en economische belangen. En vanaf 1990 gaat het om 'werk, werk, werk'. Brinkgreve concludeert dat de beweging van 'vrouwen het huis uit' goed geslaagd is, en dat economisch beleid en de vrouwenbeweging elkaar hierin gevonden hebben.

Ruim vijfendertig jaar na de tweede feministisch golf is de discussie wat emancipatie eigenlijk is en wat men wil bereiken. Vrouwen zijn buitenshuis gaan werken maar doen dat massaal parttime. Tot ongenoegen van de overheid, die vanuit economische motieven, wil dat vrouwen fulltime de arbeidsmarkt opgaan. Hoe de vrouwen het zelf zien is een ander en divers verhaal. Brinkgreve constateert dat er onder vrouwen geen overeenstemming is en dat het beleid van de overheid ambivalent is. Er wordt gestreefd naar hoge arbeidsparticipatie maar het mag vooral niet teveel kosten.

Waar zijn de kinderen?

Schrijnend is dat in de hele discussie de kinderen ontbreken. "Kinderopvang wordt gezien als beleidsinstrument om meer vrouwen aan het werk te krijgen; niet omdat het goed zou kunnen zijn voor kinderen.(...) Het is een vreemde en treurige manier om over kinderen na te denken: als belemmering voor een hoger doel (werken), als kostenpost , of als persoonlijke hobby waarvoor je zelf verantwoordelijk ben en waarvan je de gevolgen dus maar zelf moet dragen (je hebt er toch voor gekozen?" Brinkgreve pleit voor een andere manier van denken over kinderen, met aandacht voor hun waarde.

Wat is er nodig volgens Brinkgreve en Te Velde?

Andere houding t.o.v. ouderschap en kinderen. In plaats van ouderschap en kinderen te zien als een privekeuze, moeten ouderschap en kinderen een voorwerp worden van collectieve zorg en betrokkenheid. "Want een beroep op eigen keuze in omstandigheden die weinig ruimte geven is niet alleen misleidend maar ook wreed. Het schuift de kosten (in brede zin) te veel op de schouders van individuele ouders, vaak de moeders. En dat is niet alleen voor hen een hoge prijs, maar ook voor de samenleving."

Vive la difference!

Een nieuwe definitie van emancipatie, waarin een realistische visie op gelijkheid centraal staat: man en vrouw zijn gelijk, maar niet hetzelfde! "De verschillen worden niet ontkend, genegeerd of getolereerd, maar positief gewaardeerd en als vanzelfsprekend geaccepteerd." De man is niet langer de norm voor de vrouw.
Dit leidt tot een samenleving waarin de verschillen tussen mannen en vrouwen positief worden gewaardeerd, en biedt dan ruimte voor kinderen en moederschap.

Er moet voorlichting komen over het feit dat bij vrouwen de vruchtbaarheid afneemt na hun dertigste en dat daar niets aan te doen is.

Wat draagt dit boek bij?

Het boek 'Wie wil er nog moeder worden' is o.a. waardevol omdat het onze huidige maatschappij in een tijdsbeeld plaatst. Ik vond het niet bijzonder vernieuwend, omdat de meeste inzichten vaker genoemd zijn, maar het is wel voor het eerst dat ze zo op een rij worden gezet. Brinkgreve en Te Velde zetten het 'andere geluid' op de kaart. Het geluid dat zorg en opvoeding ook waardering verdienen. Bovendien is de alarmbel die Te Velde luidt, dat het prijskaartje van de arbeidsparticipatie soms ongewenste kinderloosheid is, een belangrijke 'wake-up call'.

Boek wie wil er nog moeder worden? wisselend ontvangen

In de media wordt het boek verdeeld ontvangen. Evelien Tonkens, hoogleraar actief burgerschap heeft het in haar volkskrant blog over "het vermoeide boek " van Brinkgreve en Te Velde. Elma Drayer, noemt het in een artikel in Trouw, 'op het beledigende af' en 'onzin natuurlijk'. Zelf vind ik het boek zeer welkom in het 'emancipatie = arbeidsparticipatiegeweld.' Het is verfrissend en bemoedigend een positief geluid te horen over kinderen en moederschap. En ook de vraag om aandacht voor kinderen in de hele discussie vind ik zinnig, betalen zij nu niet de prijs van de emancipatie als arbeidsparticipatie?

Vrouwen slachtoffer van de moederschapsideologie?

In Nederland wordt vaak beweerd dat Nederlandse vrouwen het slachtoffer zijn van de zgn. 'Moederschapsideologie'. Volgens die ideologie kunnen kinderen het beste door hun ouders worden verzorgd. Hierin herkende ik veel in Brinkgreves opmerking dat

"Het is nogal aanmatigend, een arrogantie die veel ideologische bewegingen kenmerkt, om als de ervaring en de beleving van mensen afwijkt van de theorie, dit af te doen als blindheid van de betrokkenen."

Die arrogantie zorgt ervoor dat de stemmen van Nederlandse vrouwen vaak niet worden 'gehoord': ze zijn immers slachtoffer van de moederschapsideologie. Daarom is het zo goed dat een sociologe en een emeritus-hoogleraar voortplantingsgeneeskunde deze visie verwoorden!

Antwoord op de vraag in de titel

Overigens wordt er geen antwoord gegeven op de vraag in de titel van het boek. Maar, uitgaande van het huidige emancipatiebeleid en het beeld van moederschap als 'lastig' kan ik me voorstellen dat veel vrouwen "Ik niet" antwoorden. Want welke Slimme Meid bindt nou vrijwillig een blok aan haar been, pleegt maatschappelijke en professionele zelfmoord, en neemt het risico haar oude dag in armoede te slijten?

Ik hoop dan ook dat de omslag in denken, en de maatschappij zoals Brinkgreve en Te Velde die schetsen, er komt!

Meer lezen?

Artikel in Trouw

Artikel in Volkskrant

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *