Huishouden de zorg voor het leven

Veel moeders worstelen met het huishouden, en de zin ervan. Monique Wortelboer biedt in haar boek een verrassende en vernieuwende kijk op het huishouden. Het vernieuwende is haar stelling dat huishoudelijk werk enorm waardevol en belangrijk is. Sterker nog, volgens haar is zorgen voor je huishouden zorgen voor het leven en de mensen om je heen. En wat is er nou belangrijker dan dat? Dat is wel even een ander geluid in een tijd waarin het huishouden wordt gezien als zinloos, iets wat toch nooit afkomt en wat zonde van je kostbare tijd is!

Behalve deze intrinsieke waarde, kun je het huishouden ook bewust gebruiken als middel om jezelf verder te ontwikkelen en ontplooien, en als pedagogisch hulpmiddel in de opvoeding van je kind. Hoe dan, vraag je je af?

De tijd waarin we leven

Wortelboer begint met een schets van de tijd waarin wij leven. Zij kenmerkt die als een tijd waarin alles snel en efficiënt moet gebeuren, en waarden als 'goedkoop' en 'makkelijk' hoog genoteerd staan. Dit gaat ten koste van waarden als geduld, wijsheid en volharding. Doordat we alles snel en makkelijk willen, raakt ons gevoel van tijd verstoord en vervlakken onze gevoelens. Er is immers tijd voor nodig om iets tot je te laten doordringen, anders blijft het aan de oppervlakte. Voorbeelden van de verstoring van het gevoel van tijd zijn bijvoorbeeld de chocoladesinterklazen die in september al in de winkel liggen. Voorbeelden van ons verlangen naar 'makkelijk en snel' vind je overal, denk maar aan voedingsmiddelen als Cup à Soup en Noodles. Of de papieren luier.

Vroeger bood de natuur ons een ritme aan, maar door de komst van techniek en apparaten hebben we ons van dat ritme losgemaakt. Denk aan elektriciteit: als de natuur aangeeft dat het avond is en het donker wordt, doen we gewoon de lampen aan en kunnen we weer verder met onze activiteiten. Als het buiten waait zorgt de auto ervoor dat we geen last hebben van de wind, en de droogtrommel maakt ons onafhankelijk van het weer. "Techniek plaatst ons eigenlijk buiten tijd en ruimte."

Daarnaast maakt techniek ons leven onpersoonlijk. Een apparaat doet alles altijd hetzelfde, de 'persoonlijke touch' gaat verloren.

Wat heeft dit alles te maken met het huishouden vraag je je misschien af. Nou, het huishouden biedt je de mogelijkheid bij uitstek om je gevoel van tijd te herstellen en bewust om te gaan met apparatuur, om zo een gezonder leven te leiden. Wortelboer erkent dat veel van de technische verworvenheden ons leven makkelijker maken, maar pleit ervoor om ze bewúst te gebruiken, en ons bewust te worden van het effect dat het gebruik ervan op ons leven heeft. Dus niet een apparaat klakkeloos aan te schaffen omdat het zo makkelijk is, maar je te bezinnen wat het effect van het apparaat is in je huis en leven.

Het huishouden als hulpmiddel bij de opvoeding!

De grootste waarde van het huishoudelijk werk is dat het kind daaraan dingen ontwikkelt die het nergens anders kan vinden! De tijd waarin wij leven, zoals Wortelboer die kenmerkt, is ongunstig voor de ontwikkeling van onze kinderen. Vroeger was de motorische, psychische en sociale gezondheid van het kind verankerd in de levensomstandigheden. Alle processen waren beleefbaar. Je kind zag je bonen planten, ze later plukken, schoonmaken en koken. Als moeder hoefde je niets speciaals te doen, alleen maar je gewone werk, en je kind ontwikkelde zich perfect. Maar het huishouden biedt nog de kans je kind een gezonde leefomgeving aan te bieden.

1. Gebruik je huishouden om je kind een ritme aan te bieden

Een klein kind heeft nog geen besef van tijd. Door je kind een ritme voor te leven wordt het automatisch opgenomen in de stroom van de tijd. Heel praktisch betekent dat zoveel mogelijk op dezelfde dag dezelfde huishoudelijke werkzaamheden doen, en ook per dag zoveel mogelijk herhaling aanbrengen. Vroeger was dit ritme in de maatschappij ingebakken, denk aan maandag-wasdag. Nu moet je het zelf aanbrengen. Bijvoorbeeld elke maandagmorgen was opvouwen, 10 uur fruithap. Elke dinsdag boodschappen doen, en 10 uur fruithap. Enz.

2. Gebruik het huishouden om je kind inzicht te geven in het leven

Kinderen denken in processen, niet in oorzaak en resultaat. Stel jezelf daarom de vraag waar je kind processen kan beleven. Veel processen zijn in onze tijd, waarin gekozen wordt voor snel en makkelijk, onzichtbaar geworden. Denk bijvoorbeeld aan de wasmachine. Je kind ziet jou de was er in doen, op een knopje drukken en een uur later de was er weer uit halen. Wat er in de tussentijd is gebeurd is onzichtbaar. Een kind ziet bijvoorbeeld niet eens dat er water aan te pas komt! Hetzelfde geldt voor de afwasmachine, of kant-en-klaar-maaltijden. Hierdoor wordt het leven voor een kind ondoorzichtig. Wortelboer raadt daarom aan zoveel mogelijk huishoudelijk werk zèlf te doen, en niet door een ander of een machine.

"Het belang van de menselijke zichtbare, ambachtelijke huishoudelijke handelingen die worden uitgevoerd waar de kinderen bij zijn is niet te onderschatten." (...) "Voor een kind zijn alle handelingen die samenhangen met de verzorging en in stand houden van het leven wezenlijke, zinvolle handelingen."

Door het zien van deze handelingen ontwikkelt het kind zich namelijk.

3. Gebruik het huishouden om je kind een goede innerlijke houding voor te leven

Kinderen bootsen niet alleen je handelingen na, maar ook je houding daarbij. Doe je je werk gestresst en gehaast, dan zal je kind die houding nabootsen. Probeer daarom plezier te hebben in de verzorging van jezelf en je omgeving. Een hulpmiddel hierbij is door te zingen terwijl je werkt. Vroeger was er voor bijna elk werkje ook wel een liedje. Volgens Wortelboer werken liedjes positief in elke opvoedingssituatie. Denk maar aan het liedje "Pluk een Roos", als je kind boos is.

4. Gebruik het huishouden om de motorische ontwikkeling van je kind te stimuleren

Waar kan je kind in huis beweging voelen en nadoen? Heeft je kind kans om zijn zintuigen te ontwikkelen, te voelen, te proeven en te tasten? Apparaten bewegen niet en kun je niet nadoen. Snij daarom bijvoorbeeld zelf je groentes, en je kind leert van jou fijne motorische bewegingen. Elke keer als ik nu de groentes sta schoon te maken bedenk ik me hoe goed dat is voor de kinderen om te zien.

Wortelboer legt zelfs een verband tussen de kenmerken van onze tijd en toename van kinderen met ADHD, dyslexie en allergieën. Een belangrijke oorzaak is volgens haar bewegingsarmoede.

Samenvatting

Samenvattend: het huishouden is van wezenlijk belang voor een gezonde ontwikkeling van je kind.

"Vooral de bezigheden in het huishouden die nog een ambachtelijke uitstraling hebben, het menselijke werk, de menselijke maat, het deel van het huishouden waaraan nog te beleven valt dat persoon en bezigheid verbonden zijn, waaraan met hart en ziel verwerkt wordt, die werken opbouwend voor het kleine kind. Dus mensen, leef je uit! Sop de deuren, veeg de vloer, dweil de keuken, wring de was, zeem de ramen, kneed het deeg en roer in de pannen. Zo ontwikkelt het kind zijn lichamelijk, motorische vaardigheden en geest! In deze tijd waarin de technologie ook het huishouden binnenkomt lijkt het misschien niet logisch en niet efficiënt om het zo aan te pakken maar je zou het kleine kinderen allemaal gunnen dat zij de eerste zeven jaar van het leven voortdurend in deze levenssfeer zouden kunnen verkeren."

Het huishouden als kans voor persoonlijke ontwikkeling

Volgens Monique Wortelboer gaat wat je als mens nodig hebt om je te ontwikkelen samen met de verzorging van het leven, het huishouden. Het huishoudelijk werk dat je doet werkt door in je geest en ziel. "Door schoon te maken in je huis, maak je ook schoon in je ziel.

"Het staat buiten kijf dat je ook buitenshuis veel mogelijkheden vindt voor innerlijke groei, bijvoorbeeld in de vorm van een baan of vrijwilligerswerk. "Toch blijf ik beweren dat de voorwaarden voor de bewustzijnsontwikkeling die in onze tijd van de mens gevraagd wordt in het huishouden daarom zo gunstig zijn omdat het huishouden direct betrekking heeft en aansluit op het leven zelf en dat is en blijft de beste leerschool."

Eigenschappen die je heel goed kunt ontwikkelen door het doen van huishoudelijk werk zijn o.a. doorzettingsvermogen, tevreden zijn met je leven zoals het is, je gevoel van eigenwaarde vasthouden onafhankelijk van wat anderen over je zeggen en vertrouwen.

Wat kunnen de afzonderlijke huishoudelijke klussen je bieden?

1. Schoonmaken

Om iets schoon te maken moet je je lichamelijk inspannen, en juist daardoor krijg je een gevoel van voldoening. "Het vuil lost op als metafoor voor problemen en conflicten, die lossen we ook op." (...) "Steeds meer mensen ontdekken de therapeutische werking van een geboenwaste parketvloer en een uitgemeste kledingkast. En zo is na de schoonmaak niet alleen het huis, maar ook het hoofd weer lekker aan kant."

2. Strijken

Door strijken krijg je een gevoel van rust. Je kunt het zelfs pedagogisch inzetten als je kinderen onrustig zijn! Ga strijken waar ze bij zijn, en binnen een kwartier zijn ze aan het spelen, zegt Monique Wortelboer.

3. Stoffen

Stoffen kost weinig lichamelijke inspanning. "Stof beneemt ons het zicht op de dingen en door het weg te halen maak je de dingen om je heen weer zichtbaar. (...) Je veegt het op met een stofdoek en geeft het weer mee aan de buitenlucht door je stofdoek uit te slaan en daarmee streel je eigenlijk je hele huis en je komt alles weer even tegen."

4. Wassen

Door het gebruik van de wasmachine heeft wassen zijn 'therapeutische' werking eigenlijk verloren. Voor je zelfontplooiing pleit Wortelboer daarom voor de ouderwetse handwas. De waarde van de handwas zit hem in het feit dat het zich zo duidelijk in fases afspeelt: soppen in warm water, boenen, spoelen en wringen en tenslotte het ophangen.

5. Opruimen

Opruimen is eigenlijk een metafoor voor het leven. "Weggooien, loslaten en ruimte scheppen of bewaren en een plek geven, vasthouden aan wat je dierbaar of aan wat nog dienstbaar is.(...) Ook geestelijk is iedereen onophoudelijk bezig zaken op te ruimen, al dan niet bewust. Voornamelijk in de slaap wordt er huisgehouden in onze geest en krijgen dingen een plek, voor- of achteraan in het geheugen of ver weg in het onderbewuste. En in de ochtend word je wakker met een opgeruimde geest."

Hoewel je veel taken kunt uitbesteden is opruimen volgens Wortelboer iets dat je alleen zelf kunt doen, want alleen jij weet immers de waarde van verschillende dingen en waar je ze wilt hebben.

6. Koken

Koken is de meest procesmatige huishoudelijke klus, en laat zich ook niet haasten. Groentes hebben gewoon een bepaalde tijd nodig om gaar te worden. Daarnaast valt er wat betreft motoriek veel aan te beleven. Denk maar aan het snijden, wassen en schoonmaken van de groentes.

Hoe pak ik dat in vredesnaam aan??

Misschien voel je je overweldigd door de hoeveelheid huishoudelijk werk, en hoe je dat allemaal in vredesnaam aan moet pakken. Goed nieuws! Door jezelf alleen al de vraag te stellen: "Wat als het allemaal niet lukt." heb je al de eerste stap gezet. Wortelboer onderscheidt drie fases:

Fase 1: je loopt als een kip zonder kop rond en verkeert in onwetendheid.

Fase 2: Je begint naar jezelf te kijken en je af te vragen wat je wilt, en wat je doet. "Je gaat op jezelf letten en bewust naar dingen kijken. Vervolgens ga je op zoek, je vergaart kennis, je krijgt inzicht in je eigen situatie en van daaruit ontstaat een beeld, een voorstelling van hoe het zou moeten of van hoe je het zou willen. Vaak creëer je een ideaalbeeld dat te groot is, het leven van alledag schuift daartussen en dan klopt het niet meer, of liever dan klopt het weer niet."

Fase 3: Vraag jezelf af wat er wel lukt. Er is altijd wel íets dat wel lukt. "Nu komt het erop aan jezelf reële doelen te leren stellen, iets wat je door het huishouden te beoefenen door schade en schande vanzelf verwerft. (...) Begin vooral bij je sterke punten en probeer die uit te bouwen. En hou vast aan het kleine begin, aan datgene wat wel gelukt is en wees daar in het begin tevreden mee. Streep alle verwachtingen door en kijk wat er komt. Neem de tijd, de rust en de aandacht voor de dingen." Wortelboer waarschuwt je vooral niet te concentreren op het resultaat maar juist op het 'streven naar', want dan ben je in beweging, en ontwikkel je je.

"Het is een hele opgave om de dagelijkse routine van het huishouden te gaan ervaren als een scholingsweg waardoor je leert de dingen bewust te doen en vanuit inzicht te handelen. Maar wat je als mens daarin verovert, is waarachtig en van blijvende waarde voor jezelf en je omgeving. Een handeling heel bewust verrichten werkt sterker dan honderd dingen onbewust doen. Het nieuwe ligt niet alleen besloten in het feit dat we het huishouden anders doen of niet meer doen, maar in het feit dat we de dingen met een ander bewustzijn doen."

Het huishouden als maatschappelijk vraagstuk

Behalve de rol van het huishouden voor jezelf en in de opvoeding van je kinderen bespreekt Wortelboer tenslotte ook nog de rol van het huishouden in de maatschappij. Zij constateert dat op dit moment de hoogst bereikbare waardering voor huishoudelijk werk ligt in het feit dat je het naast echt belàngrijke dingen, ook nog voor elkaar weet te krijgen. Vroeger was je als huisvrouw onmisbaar. Als jij bijvoorbeeld niet kookte was er geen mogelijkheid om even patat te halen bij de snackbar of een maaltijd bij de Chinees. Nu kun je geen status meer ontlenen aan huishoudelijk werk, want door de komst van technische apparaten en allerlei voorzieningen is het een neventaak geworden. De huisvrouw is vervangbaar geworden. Door de lage status van de huisvrouw zoeken de meeste vrouwen werk buitenshuis.

Wortelboer spreekt in dit verband over de ideologie van de zelfontplooiing: ons denken over het huishouden is gekoppeld aan het recht van de vrouw zich zelf te ontplooien. Volgens deze ideologie is het voor iedereen het beste als een vrouw zichzelf ontwikkelt, en de impliciete boodschap is dat dat alleen kan in de vorm van een baan buitenshuis. Dit heeft tot gevolg dat vrouwen soms voor een bijna onmogelijke combinatie van taken staan. Volgens Wortelboer is het tijd voor een derde emancipatiegolf waarbij de klassiek vrouwelijke kwaliteiten waardering gaan krijgen. Vrouwen nemen nu weliswaar deel aan het arbeidsproces maar ze doen dat op de voorwaarden van een mannelijke samenleving. Hier ligt een verantwoordelijkheid voor vrouwen:

"Wat doen wij vrouwen zelf op dit moment om eraan bij te dragen dat de zorg voor het leven serieus wordt opgepakt en niet aan de behoefte aan tijd voor jezelf wordt geofferd?"

Een ander belangrijk punt dat Wortelboer noemt is dat het gezinsleven wordt uitgehold door de professionalisering van zorg. Steeds meer functies van het huishouden worden uit het gezin weggehaald en over verschillende instituties verdeeld. (Dit is vooral interessant in het kader van het nieuwe beroep van Gezinsmanager, dat geïntroduceerd wordt door de organisatie O.F.A (Organisatie Familie en Arbeid). Zij omschrijven de taken van een gezinsmanager als volgt op hun website:

"De taken van deze dienstverleners kunnen zeer divers zijn. Veel voorkomende zaken zijn: schoonmaken; kinderopvang bij calamiteiten; kinderen wegbrengen en ophalen van clubs, verenigingen en dergelijke; boodschappen doen; eten koken; wassen en strijken; klussen in en om het huis; herstelwerk; auto wassen, hond uitlaten, enzovoort."

Lijkt verdacht veel op het werk van de ouderwetse huisvrouw en Thuisblijfmoeder! )Volgens Wortelboer wordt de grens tussen openbaar en privéterrein steeds meer overschreden door de overname van professionals van huishoudelijke taken. " Wat er nu dreigt over te blijven van het gezinsbegrip is een samenraapsel van individuen die toevallig onder één dag slapen, ieder met zijn eigen kamer, zijn eigen televisie, stereo en computer en zijn eigen dagindeling.

Wortelboer over een salaris voor moeders

In onze maatschappij wordt werk dat niet betaald wordt niet als volwaardig werk gezien. In deze context vindt Wortelboer het idee het huishoudelijk werk te gaan betalen begrijpelijk, omdat het dan wel als volwaardige arbeid in de samenleving kan worden opgenomen. Maar in deze tijd, met het economische systeem dat wij hebben, vindt Wortelboer het riskant huishoudelijk werk te vergoeden met geld.

Haar reden is dat de instantie die het geld biedt zich vervolgens zal gaan bemoeien met de uitvoering van het werk. Zij wijst erop dat in onze maatschappij, ten onrechte, het idee leeft dat "Wie betaalt, bepaalt."

"Hoe begrijpelijk deze eisen ook zijn en hoe gerechtvaardigd ook vanuit de positie van afhankelijkheid, vanuit het onrecht en het gevoel van onmacht van deze groep vrouwen, hoe verleidelijk deze oplossing ook lijkt, deze gelijkschakeling met betaald werk buitenshuis brengt je in conflict met het wezen van de zorg voor het leven en is op de lange duur een bedreiging voor de aard van het huishoudelijk werk. Als je dat gaat professionaliseren op de voorgestelde manier, zijn de gevolgen daarvan desastreus voor de vruchtbaarheid van het leven. Wanneer we in de huidige samenleving het huishouden onderbrengen in de sfeer van de economie, zullen de economische wetmatigheden die van de levenssfeer verdringen en gaan overheersen."

Wel een goed idee vindt Wortelboer een (volksverzekering)uitkering, gebaseerd op het idee van opvoedingsarbeid. Omdat de maatschappij daar uiteindelijk het profijt van trekt zou dat voldoende draagvlak moeten krijgen. In 1970 is hier al een plan voor ontworpen, de zgn. Ooievaarsregeling. (Meer over deze regeling vind je in mijn boek Nieuwetijds moederen)

Een echte aanrader!

Ik vond dit een enorm interessant boek!! Wortelboer heeft haar boek heel helder en duidelijk opgebouwd, en hoewel sommige (antropofische) concepten en ideeën die ze gebruikt wat abstract zijn, wordt dit ruimschoots gecompenseerd door het praktische onderwerp. Ik vind dit boek een echte aanrader omdat het je op een nieuwe manier laat kijken naar je werk in het huishouden, en daarvoor zelfs veel nieuwe aanknopingspunten biedt. Het spanningsveld tussen enerzijds het huishouden moeten doen en anderzijds thuis willen zijn voor je kinderen valt zelfs helemaal weg bij deze benadering van het huishouden. Alles wat je in het huishouden doet is namelijk goed voor je kind! Als jij aan het werk bent in het huishouden, gaat dat niet ten koste van je aandacht voor je kind, maar bied je je kind juist de mogelijkheid zich te ontwikkelen, doordat hij jou bezig ziet.